Adını, Nuh’un 969 sene yaşadığı iddia edilen büyükbabasından alan yıldızın hikayesi…

• ÖNDER ŞAHİN

Dünya’dan yaklaşık 190 ışık yılı uzaklıkta olan bu yıldızın tılsımı tabii ki bu uzaklıktan mütevellit değildir. Bu yıldıza dair yapılan ilk çalışmalar sonucunda yaşının 14.5 milyar olduğu saptandı. İşte asıl tuhaflık da bundan sonra başladı; zira evrenin yaşı bile 13.8 milyar yıl!..

Yıldızın yaş ölçümü için uygulanan teknik, artı-eksi 800 milyon yıllık bir hata payı içeriyor. Bu da yıldızın evrenin oluşumundan hemen sonraki 200 milyon yıllık dönemde parlamaya başladığını göstermesi için yeterli. Fakat böylesi bile konuyu yeterince açıklığa kavuşturmuyor.

Normalde evrenin ilk dönemlerinde oluşan yıldızların aşırı büyük boyutlu, yani “şişmiş” devler olması gerekiyor (ömürlerinin son demindeki yıldızlarda olan ve Güneş’te de yaklaşık 4 milyar yıl sonra vuku bulacak vaziyet). Oysa bu, hemen hemen Güneş büyüklüğünde ve yeni yeni kırmızı dev aşamasına girmeye başlayan sıradan bir yıldız.

Yıldızımız böylesine imkânsız bir varlık gibi görünmesine karşın, kamuoyuna sunulduktan sonra yapılan araştırmalar “hata”nın nerede olduğunu gösterdi. Evet, Methuselah veya Metuşelah çok yaşlı ama sanıldığı kadar değil. Şöyle ki…

Bir yıldızın yaşını ölçebilmek için uzaklığını bilmemiz gerekir. Uzaklığını iyi hesapladığımız yıldızın gerçek parlaklığını da hesaplamamız kolay olur. Uzaklığını ve gerçek parlaklığını bildiğimiz bir yıldızın da kolayca yaşını hesaplayabiliriz.

Metuşelah örneğinde gördük ki Dünya’ya çok yakın olmasına rağmen bu yıldızın uzaklığı yanlış hesaplanmış; daha doğrusu yıldızın uzaklığı hesaplanamamış!

Katalog kodu HD 140283 diye de bilinen bu yıldızın uzaklığının hesaplanamamasının nedeni, yıldızın epey hızlı hareket ediyor oluşudur. Öyle ki hareket hızı bize göre saatte 800 bin km’nin üzerindedir. Paralaks yöntemi (özellikle Dünya’ya yakın gök cisimlerinin uzaklığını hesaplamada kullanılan matematiksel bir metot), yıldızın yerinin hızla değişmesi nedeniyle bu yıldıza uygulandığında yanlış sonuçlar veriyor.

Önce, Hipparcos uydusu ile yapılan hesaplama hatalı çıktığından Hubble Teleskobu’nun daha hassas araçlarıyla hesaplama yapıldı ama gene yanlış sonuca ulaşıldı. Dolayısıyla yıldızın yaşı, yanlış hesaplandı.

Bu defa kontrol için, yıldızın içerdiği elementlere tayf analizi yoluyla bakıldı (Bu konuyu daha önce yüzeysel şekilde irdelemiştim. Her element ışıma yoluyla kendini belli eder. Örneğin, hidrojen kırmızı-pembe tonlarında renk verir. Tayf analizi de ışığın kendi dalga boylarına ayrılması yöntemiyle yapılır).

Metuşelah çok fazla helyum, çok az hidrojen içeriyor. Yani yaşlanmaya başlayan bir yıldız; dolayısıyla bu boyuttaki bir yıldızın yaşının daha küçük olması gerekiyor. Dahası, yıldızda bol oksijen de var.

Bir yıldızda böylesi yüksek oranda oksijen bulunabilmesi, “Büyük Patlama”dan çok sonra oluşmuş olmasından ileri geliyor. Çünkü oksijen elementi, evrende sadece yıldızların çekirdeğinde üretilir ve o yıldızların ölümüyle uzaya yayılır. Oksijenin çekirdekte bulunması, hidrojen ve helyuma oranla daha ağır oluşundandır.

Bu oksijen, nebulalara karışıyor ve yeni yıldızların doğuş sürecine katılıyor. Sonuç olarak, Metuşelah en iyi ihtimalle evrenin oluşumunu müteakip ortaya çıkan ikinci kuşak bir yıldız. Evet, belki 10 milyar yaşından büyük ama 13-14 milyar da değil.

Şimdi bu yıldızın isim babasına gelelim: Metuşelah, özellikle dört büyük dini kitabın ilk üçünde adı geçen ve Nuh’un büyükbabası olarak söz edilen kişi.

Efsaneye göre, 969 yıllık ömrüyle Dünya üzerinde bugüne kadar en çok yaşamış insandır ki bu yüzden, evrende bilinen en yaşlı yıldıza onun adı verilmiştir.